რა უნდა ახსოვდეს მასწავლებელს

გაგრძელება

ვაჟას პირველი სიყვარული და გენიოს ფშაველზე შეყვარებული ქალები       

წყარო

ვაჟა ფშაველამ ცხოვრება მძიმე შრომასა და სიღარიბეში გაატარა და პირად ცხოვრებაშიც უიღბლო აღმოჩნდა - საყვარელი ქალი სრულიად ახალგაზრდა გამოეცალა ხელიდან...

იას უთხარით ტურფასა/ მოვა და შეგჭამს ჭიაო,/ მაგრე მოხდენით ლამაზო/ თავი რომ აგიღიაო! / შენ თუ გგონია სიცოცხლე/ სამოთხის კარი ღიაო,/ ნუ მოხვალ, მიწას ეფარე, / მოსვლაში არა ყრიაო./ ნუ ნახავ მზესა, ინანებ/ განა სულ მუდამ მზეაო! / მიწავ, შენ გებარებოდეს/ ეს ჩემი ტურფა იაო, / შენ უპატრონე, უმშობლე, / როგორაც შენი ზნეაო... - ამ ლექსით დაიტირა ვაჟამ თავისი პირველი სიყვარული და თავისი ოთხი შვილის დედა. 

ვაჟა ფშაველა (ლუკა რაზიკაშვილი) სოფელ ჩარგალში 1861 წლის 26 ივლისს დაიბადა. ვაჟას მამა - პავლე რაზიკაშვილი სოფლის მღვდელი იყო. დედა - გულქან ფხიკელაშვილი კი განათლებული ქალი და ნიჭიერი მოლექსე გახლდათ. ვაჟა ფშაველას ოთხი ძმა და ერთი და ჰყავდა.

თელავის სასწავლებლის შემდეგ ვაჟამ სწავლა გორის საოსტატო სემინარიაში გააგრძელა, სადაც სოფლის სკოლებისთვის პედაგოგებს ამზადებდნენ. 
1885 წლიდან პრესაში ვაჟას ლექსები, წერილები და მოთხრობა „შვლის ნუკრის ნაამბობი“ გამოჩნდა, მაგრამ ცხადი იყო, ამით თავს ვერ ირჩენდა და პოეტმა სამსახურის ძიება დაიწყო.

1885 წელს ვაჟა-ფშაველა ოთარ ამილახვრის ოჯახში თავადის შვილის მასწავლებლად მიიწვიეს. 
სწორედ ამ ოჯახში გაიცნო ვაჟამ ამილახვრის უკანონო შვილი და მისი ცოლის მოახლე, სათნო და მშვიდი ბუნების კეკე ნებიერიძე. დედას კეკე ადრეულ ასაკში გაუთხოვებია, მაგრამ ქალი ადრევე დაქვრივებულა და უშვილძიროდ დარჩენილი ისევ მამის ოჯახში მიბრუნებულა, სადაც ამილახვრის ცოლის მოახლედ მუშაობდა. სანამ გრძნობას გაუმხელდა, ვაჟას უამბია კეკესთვის, რა რთულ პირობებში უხდებოდათ ქალებს მთაში ცხოვრება, თუმცა კეკე ცოლობაზე მაინც დასთანხმებულა. ფშავში თბილი და მშვიდი ბუნების პატარძალი ძალიან მოსწონებიათ. 
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი და მწერალი მურად მთვარელიძე ამბობს, რომ კეკე ფაქიზი ბუნების ადამიანი იყო და კარგად იცოდა თავისი ქმრის ფასი. „ცოლ-ქმარი იმდენად კარგად უგებდა ერთმანეთს, რომ ფიცხი ბუნების ვაჟასთვის კეკეს ერთი დაყვავებაც საკმარისი იყო დასამშვიდებლად“, - აღნიშნავს მეცნიერი.

პირველი სიყვარული ვაჟას 10 წლის ასაკში სწვევია, თუმცა მისი სიყვარულის ობიექტის ვინაობა უცნობია. თავის ავტობიოგრაფიულ ნაშრომში პოეტი წერს: 
„10 წლისა უკვე შეყვარებული გახლდით, მაგრამ რამდენადაც ძლიერი იყო ეს ჩემი სიყვარული, იმდენად გაუბედავი, დამალული, უსიტყვო, ისეთი, რომ ვგონებ, ვინც მიყვარდა, იმანაც არ იცოდა. მე კი, თუ მუდამ დღე არ მენახა თვალით, მოვკვდებოდი მის გამო. თუ ცოტა დროს ვიხელთებდი, უნდა გავქცეულიყავი იქ, საცა ჩემი „სატრფო“ მეგულებოდა, რომ თვალით დამენახა, დავმტკბარიყავი მისი ცქერით. ჩემი სიყვარულისა მევე მრცხვენოდა, დანაშაულად მიმაჩნდა და როგორ განუცხადებდი სატრფოს!“ 
ეს იყო მწერლის, ასე ვთქვათ, პირველი გაუბედავი გატაცება. 

1885 წლის შემოდგომაზე ვაჟა თამარაშენის დიდმა ფეოდალმა ოთარ ამილახვარმა თავისი შვილის, გიორგის მასწავლებლად მიიწვია. ამ ოჯახში გაიცნო ვაჟამ ამილახვრის უკანონო შვილი ეკატერინე, რომელსაც შინაურები კეკეს ეძახდნენ. 
ვაჟას მთელი არსებოთ შეუყვარდა კეკე და მისი ცოლად შერთვა გადაწყვიტა. მცირე ყოყმანის შემდეგ, დიდმა კნეინამ ვაჟას ქორწინებაზე ნება დართო და ვაჟამაც ქალი ფშავში წამოიყვანა. იმ ღამეს და მეორე დღეს პავლე რაზიკაშვილის ოჯახში დიდი მხიარულება იყო. ვაჟამ და კეკემ კარგი ოჯახი შექმნეს და ცხოვრება ააწყვეს. კეკე შინაგანად ფაქიზი ადამიანი გახლდათ. რაც მთავარია, მან იცოდა თავისი ქმრის ფასი და ცდილობდა, მისთვის ყოფითი ტვირთი შეემსუბუქებინა. სათნო ბუნების რძალი ძალიან შეიყვარეს ვაჟას ძმებმა. მაზლები პატარა ტანის კეკეს ბავშვივით ხელში აიყვანდნენ და ისე ათამაშებდნენო, - იგონებდნენ ვაჟას მეზობლები. ვაჟა ბუნებით ფიცხი ადამიანი იყო. უცებ აფეთქდებოდა რაღაცაზე. კეკე გაიქცეოდა, ყელზე შემოეხვეოდა და ვაჟაც უცბად მშვიდდებოდა.
17 წელი იცხოვრეს ვაჟამ და კეკემ ერთად და ოთხი შვილი: თამარი, მარიამი, გულქანი და ლევანი შეეძინათ. ბარში გაზრდილმა პატარძალმა კარგად აითვისა ფშაველთა საქმიანობა და ზნე-ჩვეულებები. თითქოს ვაჟას ბედნიერებას არაფერი ემუქრებოდა, „მაგრამ ხანგრძლივ ეს სოფელი გაახარებს ვისმე განა...“
1902 წელი იყო, როცა მეხუთე შვილზე ფეხმძიმე კეკეს ნაადრევი მშობიარობა დაეწყო. ამ დროს ვაჟა ყვარელში, დასთან სტუმრობდა. კეკესთან, ბავშვების გარდა, არავინ იყო. პატარები ვერ მიმხვდარან, რომ დედა გარდაიცვალა. კეკეს გარდაცვალების შესახებ მეზობლებმა მაშინ გაიგეს, როდესაც შიშველი ბავშვები ეზოში გამოცვივდნენ. მურად მთვარელიძის მონაყოლიდან ირკვევა, რომ ვაჟაზე ძალიან უმოქმედია მეუღლის გარდაცვალების ცნობას და მეორე დღესვე სახლისკენ წამოსულა, თუმცა კეკე მის დაბრუნებამდე მიაბარეს მიწას.
1902 წლის ზამთარი იყო, როცა ვაჟა ყვარელში თავის დასთან, მართასთან გაემგზავრა სანადიროდ და ოჯახის საჭიროებების გამო. სწორედ ამ დროს გარდაიცვალა კეკე. თედომ იფიქრა, ვაჟა მაინც ვერ ჩამოუსწრებსო და მიცვალებული მესამე დღეს მიწას მიაბარა. ლუკასთან კაცი გაუგზავნიათ ამბის შესატყობინებლად. უბედურების მაცნემ მაშინ მოუსწრო, როცა ვაჟას ტყიდან ნანადირევი გამოჰქონდა. ლუკა ძალიან დაღონებულა, ხის მორზე ჩამომჯდარა და ერთსა და იმავე ლექსს იმეორებდა: „ე მაში ბაწარა დავდე, / ა, ის ბაწარა რა იქნა, / მოიპარავდა სიკვდილი / მაინც ქურდია, მაინცა“.

დის სახლში დაბრუნებულ მწერალს ყველა თანაგრძნობით დახვდა. ვაჟას დისშვილი ამ დღეს ასე იხსენებს: მოსვლისთანავე ვაჟამ ცხენი იკითხა. ცხენი რად გინდაო, შეეკითხა დედაჩემი, ცხენი ბალახზე აბიაო. იმიტომ, რომ ცოლ-შვილი გამწყვეტია და ამაღამვე უნდა წავიდეო. დედაჩემმა ტირილი დაიწყო და შემეკითხა, ვინ გითხრათო. მე ვუამბე, როგორც გავიგეთ. მაშინ დედაჩემი მიუბრუნდა და უთხრა, ამაღამ წასვლით საქმეს აღარ ეშველება და შევემზადოთ, ხვალ მეც მოვდივარ და ერთად წავიდეთო. ვაჟა დასთანხმდა, გაუხარდა, რომ დედაჩემი მიჰყვებოდა. მოგროვდნენ მეზობლები ტირილით და თანაგრძნობის გამოცხადებით. ჩამოვართვით თოფ-იარაღი, შევედით სახლში. ვაჟა წამოწვა ტახტზე, გამშრალია. თვალიდან ცრემლი არ ჩამოვარდნია. დედაჩემმა უთხრა მეზობლებს, არ წასულიყვნენ და გაერთოთ როგორმე. თვითონ ვახშმის სამზადისს შეუდგა. ყველა ცდილობს, რომ რაღაც სანუგეშო უთხრას. ვაჟა ხმას არ იღებს და განაგრძობს ტახტზე წოლას და განუწყვეტლივ თუთუნს წევს. ვახშამი დამზადდა, სუფრა გაიშალა. ვაჟა საჭმელს არ დაჰკარებია, სასმელს კი სვამდა. მეზობლები თითოობით გადიან. ბოლოს მარტო ჩვენღა ვრჩებით და მეტე ისევ ღვინოს უმარჯვებს. ეს უარს არ ამბობს, მაგრამ სასმელი მას არ ეკიდება. არავითარ გავლენას არ ახდენს. ვაჟა ისევ ფხიზელია. გამტკნარებულია. დედაჩემი ანუგეშებს, თან არიგებს, როგორ მოიქცეს. ეჰ, დაო შენ რომ ახლოს მყავდე, მე რაღა მიშავს, ჩემს შვილებს ობლობა არ შეეტყობოდათ, მაგრამ ახლა რა ვქნა? ადამიანი არ არის სახლში, რომ პური გამოაცხოს, ბავშვებს გაურეცხოს, გაუკეროს, დააძინოს.  ხომ იცი, ოჯახის არა მესმის რა და არც შემიძლია გავაკეთო ის, რაც ქალის საქმეა. ნიკო რომ იყოს ახლოს, მაშინ კიდევ არა მიჭირდა რა. ჩემი რძალი მიხედავდა ბალღებს, ახლა იმათაც თავის დარდი აწუხებთ. ხომ იცი, ნიკოს როგორ გაგიჟებით უყვარდა ის ბავშვი. მე კიდევაც მეშინია, თავს არა აუტეხოს რა. 
იმ ღამეს არც იმას და არც ჩვენ არ გვძინებია. დედაჩემი სამზადისში იყო. არც ადვილი იყო ამ ცივ ზამთარში მგზავრობა. ყვარელიდან ჩარგლამდე სულ უკანასკნელი 3-4 დღე უნდოდა. ვინ იცის, კიდევ რა ამინდი დადგებოდა. გათენდა. დედამ ცხენები შეკაზმა, ხურჯინები გადაჰკიდა და ელის ვაჟას გამოსვლას. 
ის თავჩაღუნულია. ვერა ხედავს, გარშემო რა ხდება. ხანდახან ხელს ჩაიქნევს და ისევ ერთ ადგილს მიაჩერდება“.

უქალოდ დარჩენილი წვრილშვილიანი ოჯახი მძიმე მდგომარეობაში ჩავარდა. პატარებზე ზრუნვა ვაჟას ძმის ბაჩანას ცოლმა იტვირთა, მაგრამ მას თავისი ოჯახიც მისახედი ჰყავდა. დაღონებული „მთის არწივი“ დარდს შრომასა და შვილებზე ზრუნვაში აქარვებდა და უხალისოდ უსმენდა ახლობლების შეგონებებს მეორე ცოლის მოყვანაზე. 
კეკეს გარდაცვალებიდან ორი წლის შემდეგ ვაჟა მიხვდა, რომ ოჯახისა და ბავშვების მოვლას მარტო ვეღარ შეძლებდა და ახლობელთა რჩევას დაჰყვა. საცოლედ გიორგი დიდებულიძის შვილის თამარის კანდიდატურა ბესო შანიძემ შეურჩია და მწერალი ისე დასთანხმდა, რომ ქალი თვალითაც არ ჰყავდა ნანახი. კეკესგან განსხვავებით, თამარი ზორბა ქალი აღმოჩნდა. ამან ვაჟა გაახარა - მთის პირობებს უფრო აიტანსო. გიორგი დიდებაშვილს ვაჟასთვის ხელწერილი ჩამოურთმევია, სადაც ეწერა, რომ  ვაჟას თამარი მიჰყავს ხასად, მისივე სურვილით და სიტყვას იძლევა, რომ მოუვლის შეძლებისდაგვარად კარგად. „მისგანაც ველი, არ მიმიყვანოს იქამდე, რომ დავითხოვო სახლიდან. და თუ შევნიშნე სიკეთე და მოხერხებული იქნება, უნდა ჯვარი დავიწერო შენს ქალს თამარზე...“ 
ვაჟამ და თამარმა სიცოცხლის ბოლომდე ერთად იცხოვრეს და ერთი საერთო შვილი - ვახტანგი შეეძინათ. მიუხედავად იმისა, რომ თამარი გერებს მზრუნველობას არ აკლებდა, ბავშვები მის დედინაცვლობას მაინც გრძნობდნენ. ვაჟას შვილი გულქანი იხსენებდა, რომ თამარი ცივი ქალი იყო და არ სიამოვნებდა, როცა ვაჟა კეკეს იხსენებდა. ზოგი მკვლევარი იმასაც წერს, რომ ვაჟასა და თამარს ერთმანეთში კარგი ურთიერთობა არ ჰქონდათ. კეკესგან განსხვავებით, თამარი მატერიალურზე დამოკიდებული ქალი ყოფილა და არ შეეძლო, გაეგო, როგორ შეიძლება ადამიანს ხვნა-თესვის დროს წერის ჟინმა მოუაროს და მუშაობა მიატოვოს. ვერ ხვდებოდა, რომ ვაჟა სხვა სამყაროს ეკუთვნოდა და მიწიერი პრობლემები ნაკლებად უნდა მოეხვია მისთვის თავზე. „ოჯახზე რომ არ ფიქრობდა და სულ ქვეყანაზე ფიქრობდა, რა მისცა ვაჟას ქვეყანამ?!  მშიერ-ტიტვლები დაგვტოვა და მიწაშიც მშიერი და ტიტველი წავიდა“, - ეს თამარ დიდებაშვილის სიტყვებია, რომლებიც გულქან რაზიკაშვილის მოგონებებმა შემოინახა.
მწერალი მურად მთვარელიძე კი დარწმუნებულია, რომ თამარმა უცებ აუღო ალღო ვაჟას ხასიათსა და მის ოჯახს. კარგი დედობა გაუწია ვაჟას შვილებს მის ობლებს მზრუნველად ექცა, ხოლო გენიოს მეუღლეს - სულის მოზიარედ: 
- მიმაჩნია, რომ თამარი ვაჟას ერთგულ მეგობრად იქცა ჭირსა თუ ლხინში. სრულიად ვეთანხმები თამართან დაკავშირებით მკვლევარ ნინო ჩიხლაძის დასკვნას: „თამარის პიროვნების გაცნობამ ღრმად დამარწმუნა, რომ მართალია, თამარს კლასიკური განათლება არა აქვს, მაგრამ მასში არის შინაგანი კულტურა, რაღაც შინაგანი ძალა. მისი სახით ვხედავთ ნამდვილ ქართველ ქალს, რომელიც ყოველთვის ვაჟასთან იყო, ესმოდა მისი და ყოველთვის ხელს უწყობდა მისი შემოქმედების განვითარებას. თამარი ვაჟას პოეზიის საგანი იყო. თამარს უზიარებდა ვაჟა თავის ფიქრსა და აზრს, როგორც ნამდვილ სულიერ მეგობარს“.
თამარს თბილისი არასოდეს ენახა და ვაჟა სულ ჰპირდებოდა, რომ თბილისში ჩაიყვანდა. საბოლოოდ, მან პირობა შეასრულა - თამარი თბილისში თავის დაკრძალვაზე ჩაიყვანა. 
„თბილისი პირველად მის დასაფლავებაზე ვნახე. მკათათვე იყო, ზაფხული. ვთქვი კიდეც მაშინვე - ამ სიცხეში რა გააძლებინებდა-მეთქი. გული მიწუხდა, ისეთი სიცხე იყო. იმოდენა ხალხში აღარ ვიცოდი, რა მექნა. მრცხვენოდა.. ტირილი მინდოდა და ვერ ვტიროდი“, - წერდა თამარი თავის მოგონებებში. ქართველმა ხალხმა გადაწყვიტა, რომ გარდაცვალების შემდეგ, თამარ დიდებაშვილი დიდუბის პანთეონში, ვაჟას ნასაფლავარში დაეკრძალათ, ხოლო გენიოსმა პოეტმა მთაწმინდის პანთეონში დაიდო ბინა. 
ვაჟა სხვა სამყაროში იყო. ის ყველაფერზე და, მათ შორის, კონკრეტული ადამიანების სიყვარულზე მაღლაც იდგა...

პოეტის ჯანმრთელობა მძიმე ფიზიკურმა შრომამ თანდათან შეარყია. 1915 წელს ვაჟა ტუბერკულოზით დაავადდა სამკურნალოდ თბილისში ჩამოიყვანეს. საავადმყოფოს პალატაში გამოკეტილ, მომაკვდავ პოეტს მთის წყალი და ტყეები ენატრებოდა, ამიტომ ლოგინი იატაკზე დაუგეს და ზედ მინდვრის ყვავილები მიმოუფინეს. 
1915 წლის 27 ივლისს, საღამოს 7 საათზე გარდაიცვალა. 
ამბობენ, რომ როცა ვაჟას ცხედარი ქაშუეთის ეკლესიაში დაასვენეს, პანაშვიდზე თმაგაშლილი და გაჭაღარავებული მანდილოსანი ხმამაღალი ტირილით შესულა. ეს ქალი ვაჟაზე უიმედოდ შეყვარებული ულამაზესი ნინო ფურცელაძე ყოფილა. თავის დროზე, ვაჟას მის სიყვარულზე უარი უთქვამს, - თქვენ მთაში ვერ გაძლებთ და მე ბარადო. ნინოს საკუთარი თავისთვის პირობა მიუცია, რომ ვაჟას გარდა არავის გაჰყვებოდა ცოლად და პირობა შეუსრულებია. 
ვაჟას სიკვდილის შემდეგ ნინოს დიდხანს აღარ უცოცხლია. იმასაც ამბობენ, რომ გარდაცვლილს დებმა საფლავში ვაჟას სურათი ჩააყოლეს...

გაგრძელება

იაკობ გოგებაშვილის მარტოობის საიდუმლო

წყარო

უკვდავი „დედაენის“ შემქმნელი, რომლის წინაშეც ქედს იხრიდნენ მისი თანამედროვეები, ადამიანი, რომელმაც მთელი ცხოვრება მომავალი თაობების აღზრდა-განათლებას მიუძღვნა, ამ ქვეყნიდან ისე წავიდა, საკუთარი ოჯახი და შვილები არასდროს ჰყოლია... თუმცა საზოგადოების თვალს მიღმა რეალობა სულ სხვა იყო...

„ჩემი და ილია ჭავჭავაძის ღვაწლი რა მოსატანია იმ დიდ ღვაწლთან, რომელიც იაკობ გოგებაშვილს ქართველი ერის წინაშე მიუძღვის. ქართველი მწერლების ნაწერებს დღეს თუ

„კარგად მოსული, ჩასხმული, მაღალი, მხარბეჭიანი და ლამაზი ვაჟკაცი, ომახიანი და მჭექარე ხმით. მაგრამ ამ ახოვანებას, მის რიხიანობას, როგორღაც არ ეხამებოდა სევდით მომზირალი სახე, ოდნავ ფერმკრთალი იერით და კეთილშობილური გამომეტყველებით. მისი წაბლისფერი თმა მუდამ ურჩობას ეწეოდა და ოდნავ შერხევაზე მის სპეტაკ შუბლს ხვეულ კულულებად ეფინებოდა. თვალები იშვიათი ჰქონდა, ფართო ღია ბაიებით. რიხიანი, უშიშარი და პირდაპირ შემხლელი, პირშივე მთქმელი სათქმელისა, ფიცხი და ამავე დროს განსაცვიფრებლად დინჯი იყო,“ - ასე იხსენებდნენ იაკობ გოგებაშვილს მისი თანამედროვეები.

უკვდავი „დედაენის“ შემქმნელი და საქართველოში სამეცნიერო პედაგოგიკის ფუძემდებელი, რომელმაც მთელი ცხოვრება მომავალი თაობების აღზრდა-განათლებას მიუძღვნა, ამ ქვეყნიდან ისე წავიდა, რომ საკუთარი ოჯახი და შვილები არასოდეს ჰყოლია.
წარმოსადეგი გარეგნობის ახალგაზრდა კაცის უშვილძიროდ გადაგების მიზეზი მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა გამხდარა.
ამავე მიზეზით იაკობ გოგებაშვილი იძულებული იყო, 1963 წელს კიევის სასულიერო აკადემიაში სწავლა შეეწყვიტა და სამშობლოში დაბრუნებულიყო. კიევის ჰავამ ისედაც სუსტი ჯანმრთელობის მქონე იაკობზე ცუდად იმოქმედა და ტუბერკულოზით დაავადდა.
სუსტი ფილტვები მწერლის განაჩენად იქცა და ახალგაზრდა მამაკაცს პირად ცხოვრებაზე უარი ათქმევინა, სამაგიეროდ, მწერალი გაასმაგებული ენერგიით შეუდგა საზოგადოებრივ ასპარეზზე მოღვაწეობას...

1879 წლიდან იაკობ გოგებაშვილი იოსებ მამაცაშვილის ლიტერატურულ სალონის მუშაობაში მონაწილეობდა, რომელმაც ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დაარსებას შეუწყო ხელი.
იოსებ მამაცაშვილს სამი ქალიშვილი ჰყავდა, რომელთაგან ერთი იაკობმა საკუთარ თავზე მეტად შეიყვარა, მაგრამ ვერაგი დაავადების გამო იძულებული იყო, ბედნიერებაზე უარი ეთქვა.

იაკობ გოგებაშვილის გარდაცვალებიდან დიდი ხნის შემდეგ, მწერლის მშობლიურ რაიონში ელენე იაკობის ასული გოგებაშვილი გარდაიცვალა, რომელსაც ზოგიერთები იაკობის შვილად მიიჩნევდნენ.
ამბობდნენ, რომ იაკობს ელენე მოახლისგან შეეძინა, რომელიც მწერლის სახლიდან წამოვლის შემდეგ, მეჯვრისხევში დასახლდა.
არსებობს ინფორმაცია, რომ მწერალი ყოფილი მოახლის ოჯახს ფინანსურ დახმარებას უწევდა და როცა ელენე გათხოვდა, მზითვად ავეჯი და სხვა საყოფაცხოვრებო ნივთები უყიდა.
ელენეს სახლში იაკობ გოგებაშვილის ნაჩუქარი და მისი ხელმოწერით დამშვენებული ნივთები ინახებოდა, მათ შორის - სპილენძის ქვაბები და ვერცხლის დანა-ჩანგლები.
იმასაც ამბობენ, რომ ელენე გოგებაშვილის ხუთი შვილიდან ყველა განსაკუთრებული ინტელექტით და ნიჭიერებით გამოირჩევა.
ზემოთ ხსენებული ვერსიის სანდოობაზე თავს ვერ დავდებთ, თუმცა ის კი ფაქტია, რომ იმ მოახლე ქალის წასვლის შემდეგ მწერალს სახლში მოახლედ მხოლოდ მამაკაცები ჰყავდა.

სახელოვანი მწერლის პირად ცხოვრებასა და მარტოობის მიზეზებზე იაკობ გოგებაშვილის სახლ-მუზეუმის თანამშრომელ თინათინ შაქარაშვილს ვესაუბრეთ:

- ცნობილია, რომ იაკობ გოგებაშვილი ტუბერკულოზით იყო დაავადებული. ტუბერკულოზი კი იმ დროს განუკურნებელ და მემკვიდრეობით გარდამავალ სენად მიიჩნეოდა.
იაკობის მთელი ოჯახი - დედა და და-ძმაც ფილტვებით დაავადებულები იყვნენ. იაკობის უფროსი ძმა სრულიად ახალგაზრდა შეეწირა ამ დაავადებას.
მწერალი, რომელიც ხანდახან თვეობით ლოგინად იყო ჩავარდნილი და იტანჯებოდა, ცოლ-შვილს ასეთი ტანჯვისთვის ვერ გაიმეტებდა და ოჯახის შექმნაზე უარი თქვა.
ამის დამადასტურებელი რაიმე ჩანაწერი ან მიმოწერა არ არსებობს, თუმცა, ცნობილია, რომ იაკობი იოსებ მამაცაშვილის ქალიშვილ დარიაზე იყო შეყვარებული. იოსების ძმა, კონსტანტინე მამაცაშვილი გადამდგარი პოლკოვნიკი იყო და შეძლებული ოჯახი ჰქონდა. მის სახლში ლიტერატურული სალონი ეწყობოდა, სადაც ახალგაზრდობა იკრიბებოდა.
სწორედ ასეთი შეკრებების დროს ჩაეყარა საფუძველი ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას.
სწორედ ამ პერიოდში დაუახლოვდა და შეუყვარდა იოსებ მამაცაშვილის ქალიშვილი იაკობ გოგებაშვილს, რომელიც ამ საზოგადოების სული და გული იყო.
ცნობილია, რომ იაკობს ქალიშვილიც თანაუგრძნობდა და სხვებიც ოჯახის შექმნისკენ მოუწოდებდნენ, მაგრამ თავისი დაავადების გამო იაკობმა დარია მამაცაშვილთან დაქორწინებაზე უარი თქვა.

- დარიას გარდა, იაკობის ცხოვრებაში სხვა ქალი არ ყოფილა?
- 40 წელი გავიდა, რაც ამ მუზეუმში ვმუშაობ და შემიძლია გითხრათ, რომ შემორჩენილია იაკობის უამრავი წერილი და პუბლიკაცია, მაგრამ ყველა მხოლოდ საქმიანია. არსად პირადი გრძნობები არ ჩანს.

- ალბათ გსმენიათ მოარული ჭორები, რომ მწერალს ჰყავდა შვილი თავისი მოახლისგან...
- მოარული ჭორი მოარული ჭორია, რომლის არც დადასტურება შემიძლია და არც უარყოფა.

გასავალი აქვს, იაკობ გოგებაშვილს უნდა ვუმადლოდეთ. იაკობ გოგებაშვილმა ქართველ ერს ქართული ენის სიტკბოება ჩააწვეთა, ქართული ენა შეაყვარა“- წერდა აკაკი წერეთელი იაკობ გოგებაშვილზე.

იაკობ გოგებაშვილის მოღვაწეობის პერიოდში მეფის რუსეთის პოლიტიკა ქართული ენის ძირფესვიანად ამოშანთვას ცდილობდა - სკოლებში ქართული ენის ხსენება აკრძალული იყო, ინტელიგენცია რუსულად აზროვნებდა და საუბრობდა...
იაკობ გოგებაშვილი ილია ჭავჭავაძისა და აკაკი წერეთლის მიერ შექმნილ  ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობაში აქტიურად ჩაება და მიზნად მომავალი თაობის ქართული ენისკენ შემობუნება დაისახა.

1865 წელს გამოვიდა იაკობ გოგებაშვილის „ქართული ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი მოსწავლეთათვის“;
1868 წელს - „ბუნების კარი“;
1872 წელს - „დარიგება მოსწავლეთათვის,  როგორ უნდა წაიყვანოს სწავლება წერა-კითხვისა ქართულ ანბანში“;
1876 წელს - „დედა ენა“, რომელიც ძალიან მალე ქართველების უპირველესი და საყვარელი წიგნი გახდა.

მეფის რუსეთს იაკობ გოგებაშვილის სამწერლო და საზოგადოებრივი აქტიურობა შეუმჩნეველი არ დარჩენია.  მწერალი „საზოგადოებრივი სამსახურისთვის არაკეთილსაიმედო პირად“ გამოაცხადეს, სამსახურიდან გაათავისუფლეს და სახელმწიფო ბინაც ჩამოართვეს.
უსამსახუროდ, უბინაოდ და უფულოდ დარჩენილმა მწერალმა მთელი სიცოცხლე საზოგადო მოღვაწეობას და სხვათა დახმარებას მიუძღვნა და წიგნების გაყიდვიდან მიღებულ შემოსავალს მთლიანად წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოების გადასცემდა.
ბავშვების უზომოდ მოყვარული მწერალი ღარიბ მოსწავლეებს მატერიალურად ეხმარებოდა. გამუდმებით უგზავნიდა ფულს რუსეთსა და საზღვარგარეთის უმაღლეს სასწავლებლებში ქართველ სტუდენტებს.
მისი შუამდგომლობით, სტიპენდია მიიღეს შემდგომში გამოჩენილმა კომპოზიტორებმა ზაქარია ფალიაშვილმა და დიმიტრი არაყიშვილმა.

იაკობ გოგებაშვილი 1912 წლის 1 ივნისს, 72 წლის ასაკში გარდაიცვალა. სიკვდილის წინ თავისი ფასდაუდებელი მემკვიდრეობა ქართველ ხალხს უანდერძა.
იაკობ გოგებაშვილის ძმისშვილი, შალვა გოგებაშვილი იხსენებს:
„როდესაც იაკობი დაასაფლავეს და მისი ქონების განაწილებაზე მიდგა საქმე, მის ნათესავთა და მეგობართა შორის, კუთხეში იდგა ცრემლმორეული პედაგოგი, პუბლიცისტი და საზოგადო მოღვაწე ლუარსაბ ბოცვაძე. როდესაც ჰკითხეს, შენ რაღას წაიღებო, ის შეირხა, თვალი მიაშტერა კუთხეში მიგდებულ ჯოხს, რომელზეც არავინ არა სდავობდა და წყნარად სთქვა: მე კიდევ აგერ ეს ჯოხი მომეცით სახსოვრადო“.
იაკობ გოგებაშილი დიდუბის ეკლესიასთან დაკრძალეს.
1940 წელს, დაბადების 100 წლისთავზე, დიდი ქართველის ნეშტი დიდუბიდან მთაწმინდის პანთეონში გადაასვენეს.

გაგრძელება

გრიგოლ ორბელიანის უშვილძიროდ გადაგების მიზეზები და სამარეში წაღებული სიყვარული

წყარო

ქართველი რომანტიკოსი პოეტისა და სამხედრო მოღვაწის გრიგოლ ორბელიანისგარდაცვალებით შეწყდა სამეფო ოჯახთან ნათესაურ კავშირში მყოფი ორბელიანების ბრწყინვალე შტო, რადგან მარტოსული და უცოლოდ დარჩენილი პოეტი უშვილძიროდ წავიდა ამ ქვეყნიდან.

თანამედროვეთა და ბიოგრაფების მოგონებებიდან ჩანს, რომ გრიგოლი მეგობრების მოყვარული ადამიანი იყო. ზაფხულობით ის კოჯორში ან ტაბახმელაში ჩადიოდა, სადაც ახლობლებსა და ნათესავებს ეპატიჟებოდა. გრიგოლის მეგობართა შორის ყოფილან ანტონ ორბელიანი, დავით ყორღანაშვილი, დიმიტრი ჯორჯაძე, მანანა და ყაფლან ორბელიანები და იმდროინდელი არისტოკრატიის სხვა ცნობილი წარმომადგენლები.
გრიგოლი უახლოესი მეგობარი და მესაიდუმლე ყოფილა ალექსანდრე ჭავჭავაძის მშვენიერი ასულებისა ეკატერინესი და ნინოსი, თუმცა ამ უკანასკნელთან მეგობრობაზე მეტი აკავშირებდა.
თავის მოგონებებში იონა მეუნარგია წერდა, რომ გრიგოლ ორბელიანი საუბრის განსაკუთრებული ნიჭით იყო დაჯილდოებული:
„ვისაც არ უნახავს გრიგოლ ორბელიანი დამშვიდებით, ტკბილად მოსაუბრე ნაცნობ მეგობართა შორის, ის თავის დღეში ვერ შეადგენს პოეტზე დაახლოებულ აზრსაც. მარტო იმის ახლო, იმასთან ლაპარაკის დროს, როდესაც ის თავის მოსაუბრეს მადლიანად შეხედავდა და გულიდან გადმოფენილს ნათელში გაახვევდა, რწმუნდებოდა კაცი, რა გამოულეველი, წმინდა, მოკამკამე წყარო იყო ეს კაცი კეთილგონიერებისა და მაღალი გრძნობებისა. არც ერთი საგანი, არც ერთი კითხვა არ იყო კავკასიაში, რომელზეც მას არ შეძლებოდა ლაპარაკი. არც ერთი კაცობრიობის გონების მაღელვებელი საკითხი არ იყო, რომელზეც იმას არ შეედგინა თავისი ქართული, აღმოსავლეთის ქრისტიანის აზრი“.

რომანტიკოსი პოეტის უიღბლო სიყვარულსა და უშვილძიროდ დარჩენის მიზეზებზე მწერალი, ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი მურად მთვარელიძე გვესაუბრა:
- გრიგოლ ორბელიანი 14 წლის იყო, როცა მშობლებმა 3 წლის სოფიო ორბელიანზე დაწინდეს, რაც დანიშვნას ნიშნავდა. მოგვარეზე დაქორწინება, თუ ისინი სისხლით ნათესავები არ იყვნენ, მიღებული გახლდათ. ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ გრიგოლისა და სოფიოს სამომავლო ცხოვრება განისაზღვრა, მაგრამ მათი ცხოვრება სხვაგვარად წარიმართა - გრიგოლს ნინო ჭავჭავაძე შეუყვარდა. „საამო არს საჭვრეტელად, ოდეს ნინას ვარდი ეპყრას, მაგრამ ვინ ჰსცნას ვინა ჰსუნავს ნინა ვარდს თუ ვარდი ნინას“.
ნინო ჭავჭავაძეს იმდროინდელი ქართველი და არაქართველი საზოგადოების დიდი ნაწილი ეტრფოდა, ნინო არაერთი ცნობილი პოეტის შემოქმედებით მუზადაც იქცა, თუმცა 16 წლის მზეთუნახავის გულის მონადირება მხოლოდ მასზე 17 წლით უფროსმა რუსმა პოეტმა ალექსანდრე გრიბოედოვმა შეძლო. 

ნინო ჭავჭავაძეს ძალიან უყვარდა გრიგოლი, მაგრამ მხოლოდ როგორც მეგობარი.
ნინოს გათხოვება გრიგოლ ორბელიანისთვის დიდი სულიერი დარტყმა აღმოჩნდა და თავისი ტკივილიანი განწყობილება ლექსით გამოხატა:
„ახ, მეც ვიყავ ბედნიერი, მეც მიყვარდა, მეც ვტკბებოდი. / ჰე დღეო სიხარულისა, ესე მსწრაფლად რად წახვედი?“ 
რასაკვირველია, გრიგოლის არსებაში ნინოსადმი ტრფობა არასოდეს განელებულა, მაგრამ ის უკვე მიუწვდომელ სიყვარულად იქცა. ცნობილია, რომ ნინოს ბედნიერება დიდხანს არ გაგრძელებულა. 1829 წელს ალექსანდრე გრიბოედოვი თეირანში მოკლეს და ნინო 16 წლის ასაკში დაქვრივდა. მისი ბიოგრაფები, მათ შორის უცხოელები, წერდნენ, რომ ახალი ქორწინების რამდენიმე შესაძლებლობის მიუხედავად, ნინო ალექსანდრეს ასულმა არ უღალატა თავის პირველ სიყვარულს. რასაკვირველია, ნინოს, რომელსაც უამრავი ადამიანი და, მათ შორის, გრიგოლ ორბელიანი ეტრფოდა, შეეძლო, თავიდან დაეწყო ცხოვრება, მაგრამ მან ერთხელ მიცემული აღთქმა არ გატეხა და გრიბოედოვის სიყვარულის ერთგული დარჩა.

1829 წელს დაწერილ ლექსში „მტირალ ნინოს“ გრიგოლ ორბელიანი სამარესთან დამხობილი ღვთაებრივი სილამაზის მქონე ქალის ტკივილიან განწყობილებას ასახავს:
„თუ ტურფანი თვალნი შენნი/ ცრემლთ აფრქვევენ მწუხარებით, / სულისა შენის ტანჯვანი / არ არს უკეთუ ოცნებით,/  მაშ მოვედ, მნათობო! ჩემს გულზეც? შეწუხებულის შვენებით, / ნაცვლად შენსა მე ვიკვნესო / შენის ჭმუნვისა მიღებით“.

უკვე 1830 წელს დაწერილ ლექსში „ნ..დმი“ გრიგოლ ორბელიანი წერს:
„მრავალგზის ვფუცავ გივიწყო და ვჰქმნაცა ნება გონების;/  მაგრამ რომ გხედავ, გონების რჩევასრულიად არ მესმის.../ გული ხელმწიფებს და უფრო უძლიერესად შენ გეტრფის,/ და გულისმონად შექმნილი გონებაც შენდა მოჰფრინვის“.
თითქოს გრიგოლი შეეგუა, რომ ნინო მისი არასოდეს გახდებოდა, თუმცა მისი დაქვრივების შემდგომ, როგორც ჩანს, მცირეოდენი იმედი მიეცა და მასში სიყვარულის ახალმა ტალღამ იფეთქა.
გრიგოლ ორბელიანის ლექსებიდან ჩანს, რომ ის თავს ებრძვის და ცდილობს, დაივიწყოს, მაგრამ საკუთარი გულისთქმის წინაშე უძლურია. შემდგომ ლექსებში ჩანს სიყვარულის დამცველის ერთგვარი ფიცი, რომელიც გრიგოლ ორბელიანმა აღასრულა - ისე დაბერდა და გარდაიცვალა, რომ თავისი სიყვარულის ერთგული დარჩა.

რა ბედი ეწია გრიგოლ ორბელიანზე დანიშნულ პატარა სოფიოს?
ნინოს გათხოვებისა და დაქვრივების შემდეგ, სულიერ ჭიდილში მყოფმა გრიგოლ ორბელიანმა აკვანში დანიშნული სატრფო გაიხსენა და აღმოაჩინა, რომ ის პატარა გოგონა მშვენიერ ქალიშვილად იქცა. ხანგრძლივი და უიღბლო სიყვარულის შემდეგ 31 წლის პოეტმა სცადა თავისი განცდების 20 წლის სოფიოზე გადატანა. ის უკვე მთლიანად სოფიოსკენ გადაიხარა, მაგრამ მოულოდნელად საქართველოს დატოვება მოუწია - მას, როგორც სამხედრო პირს, საქართველოდან ნოვგოროდში ჯარისკაცების ჩაყვანა დაავალეს. პოეტს ძალიან ეძნელებოდა ახლობლებთან განშორება, მაგრამ ვალდებულებას ვერ გაექცა და 1831 წელს საქართველო გულდაწყვეტილმა დატოვა.
„მარგალიტ-ცრემლნი ცრემლთა ჰსდევს ნიშნად ჭმუნვისა შენს ღაწვთზე... / სატრფოვ! გშორდები და სიტყვა ვერ მიპოვნია სათქმელად“.
გრიგოლ ორბელიანს რუსეთში სოფიოზე ფიქრისთვის ბევრი დრო ჰქონდა. ახალგაზრდა ქალმა თითქოს ახალი სხივი შეიტანა პოეტის არსებობაში. გრიგოლი ჩქარობს სამშობლოში დაბრუნებას, რადგან იცის, რომ საცოლე ელოდება. თავისი უფროსობის წინაშე წერს პატაკებს, რომ დაითხოვონ და სამშობლოში დაბრუნების საშუალება მისცენ. მარიამ დედოფლისთვის მიწერილ წერილში გრიგოლი წერს:
„მე კი დედოფალო რიგაში დავრჩი, ჩემი სოფიკო თავრიზშია. როდის უნდა შევხვდეთ? თმებიც უფრო მითეთრდება უმეტეს და უმეტეს. ვაი, ვაი. ესეც არამცირედ მაწუხებს. ძნელია დედოფალო სახით და გულით უდროოდ დაბერება და ამისთვის მეშინიან. ვაი თუ ბოლოს ქოქოლა მომაყაროს და მითხრას მეხი კი დაგეცესო“.

მარიამ დედოფლისთვის მიწერილ მეორე წერილში გრიგოლი წერს:
„ჩემი სოფიკო გაზაფხულს წამოვა პეტერბურგს და მისი დედით და მგონია, მამინაცვლით და მაშინ ვიხილავ თუ რარიგად გააბრწყინვალებს პეტერბურგს თავის სილამაზით და მერცხლის თვალებით, მაგრამ მეშინიან კი ძალიან. ვაი თუ მანდ გამიფრინდეს საუკუნოდ და ამდენი წლის იმედები ერთ წამს გამიქარვოს. წყეული გვარდიის აფიცრები ამ შემთხვევაში ძალიან საშიშები არიან“.

სამწუხაროდ, გრიგოლს წინასწარმეტყველება აუხდა და მალე თბილისიდან მანანა ორბელიანმა შეატყობინა, შენი საყვარელი სოფიო გაგითხოვდაო.
რასაკვირველია, გრიგოლი ძალიან დააღონა კიდევ ერთმა იმედგაცრუებამ.
1836 წელს ის მარიამ დედოფალს გულდაწყვეტილი წერდა:
„ვაპირებ საქართველოში წასვლას, მაგრამ სოფიო გამითხოვდა. გვარად ბეზაკმა შეირთო, რომელიც არის პრავიტელი კანცელარიისა. მეც ვანუგეშებ ჩემს თავს მით, რომ არა მარტო მე ვარ ამ სოფელში მოტყუებული“.გრიგოლ ორბელიანი საცოლეს ცრემლიანი სტრიქონებით დაემშვიდობა:
„მე განშორებულს, სვე გამწარებულს / მაშინ გონებით თუ დამივიწყებ / რა შევინანებ, ოღონდ კი შენს გულს ზოგჯერ გახსოვდე ჩემდამო ერთგულს“.

გახდა თუ არა სოფიოს გათხოვების მიზეზი ნინო ჭავჭავაძისადმი გრიგოლ ორბელიანის ტრფობა? მკვლევარი აცხადებს, რომ  საეჭვოა, ამ სიყვარულის შესახებ სოფიოს რამე სცოდნოდა, რადგან გრიგოლის ძმამაც არა იცოდა რა:
- ჩემი აზრით, სოფიოს გათხოვების მიზეზი ნინო ჭავჭავაძის მიმართ პოეტის ტრფობა ვერ გახდებოდა. 1835 წლის 12 მარტს გრიგოლის ძმა ზაქარია პოეტს წერდა:
„გეტყვი სწორედ, რომ N გაამწარა ჩემი სიცოცხლე. ბიჭო არა გრცხვენია? რას მატყუებდი? შენ ჩემზე მეტად გყვარებია და ჩემს წინ მალაყებს რად თამაშობდი? ახლა შენ დაგრჩა ბურთი და მოედანი“.
ამ ბარათიდან ჩანს, რომ ნინო ჭავჭავაძის მიმართ გრიგოლის ტრფობაზე მისმა ძმამაც არაფერი იცოდა და საეჭვოა, სოფიო ორბელიანს სცოდნოდა რამე. 

1855 წლის 22 ივნისს ნინო წერილით ეხმიანება გრიგოლს, რომელშიც  ხაზგასმულიადაძმურიდამოკიდებულება პოეტის მიმართ: 
„თქვენ დარწმუნებული უნდა იყოთ უსაკუთრეს ძმაო, კნიაზ გრიგოლ, რომ ჩემთვისაცყოველთვის სასიამოვნოა თქვენი ლაზათიანი წიგნის მიღება. გთხოვთ უძვირფასესო ძმაო,თქვენის მშვიდობიანის აზრით, ასიამოვნებდეთ მარადის თქვენს პატივისმცემელს ნინაგრიბოედოვისას“.
1856 წელს 46 წლის ნინო ჭავჭავაძე გარდაიცვალა. მისი გარდაცვალების ამბავი ელვისსისწრაფით მოედო საქართველოს და რუსეთის იმპერიასაც, ვინაიდან იმდროინდელი პრესაამაზე წერდა. რაც შეეხება გრიგოლ ორბელიანს, ასაკის მატებასთან ერთად, მას თანდათან შემოეცალნენმეგობრები, სანაცვლოდ, იმატა დარდმა. გრიგოლ ორბელიანს მტკიცედ სწამდა, რომუსიყვარულოდ ადამიანის ცხოვრება შეუძლებელია, რაც მის ყველა ნაწარმოებში, თვითუსათაურო ლექსებშიც კი ჩანს: 
„რა უნდა აქვნდეს სულსა უკვდავი, თუ მასში განჰქრეს კვლავ სიყვარული“. შესაძლოა, სოფიოს მიმართ პოეტს დიდი სიყვარული არ ამოძრავებდა, მაგრამ განწყობა, რომოჯახს შექმნიდა და ბედნიერიიქნებოდა, ძალიან დიდიიყო. საბოლოოდ,იმედგაცრუებული და მარტოსულიპოეტი 1883 წელს აღესრულა და თან წაიყოლა თავისი სევდიანი სიყვარული. თბილისს არ უნახავს ისეთი დიდებული დაკრძალვა, როგორიც გრიგოლ ორბელიანს ჰქონდა. ის ქაშუეთის ტაძარში დაკრძალეს.

და ბოლოს, წერილს გრიგოლ ორბელიანის ლექსით დავასრულებთ: 
„უსიხარულოდ, / უსიყვარულოდ /რა სანატრელ არს სიმრავლე დღეთა? / მაშ რამ გვახაროს, / რამ გვანუგეშოს, / ან ჭმუნვის ცრემლი ვინა მოგვხოცოს, / თუ სიყვარული, / ზე-გარდმომადლი, / ღვთისა კურთხევად არ მოგვევლინოს!“

გაგრძელება

გიორგი ლეონიძის აკრძალული სიყვარულის ისტორია

მომავალი მეუღლე, თავადური წარმოშობის ეფემია გედევანიშვილი გიორგი ლეონიძემ 1919 წელს, თავისი დის ოჯახში გაიცნო. ბედის ირონიით, ულამაზესი ქალიშვილი, რომელიც პირველი დანახვისთანავე გულში ჩაუვარდა, პოეტის დის მული აღმოჩნდა...

ქართველი მწერალი, პოეტი და საზოგადო მოღვაწე გიორგი ლეონიძე 1899 წლის 27 იანვარს საგარეჯოს რაიონის სოფელ პატარძეულში დაიბადა. 2 წლის იყო, როცა მამა ცნობილი საზოგადო მოღვაწე, პედაგოგი და ვაჟა-ფშაველას დიდი მეგობარი ნიკო ლეონიძე გარდაიცვალა. გიორგისა და მისი ოთხი და-ძმის აღზრდა დედას - სოფიო გულისაშვილს დააწვა მხრებზე. 

1913 წელს გოგლამ თბილისის სასულიერო სემინარიაში გააგრძელა სწავლა. მისი სემინარიელი მეგობარი ვასილ გიორგაძე იხსენებს: „სემინარიაში შემოსვლისას გოგლა იქნებოდა თხუთმეტი წლისა... ახალგაზრდა სემინარიელის გარეგნობაში ყველაზე მიმზიდველი იყო მისი გამოხედვა. ოდნავ დაფიქრებული, ცისფერი თვალებით და უაღრესად თავისებური გამომეტყველებით, გოგლას ათას ტოლში ადვილად გამოარჩევდით. ჩუმი და წყნარი, ოდნავ გაუბედავი, მოკრძალებული ხასიათით თავიდანვე იპყრობდა როგორც უმცროსი, ისე უფროსი ამხანაგების ყურადღებას“. 
გოგლამ პირველი პოეტური ნათლობა ვაჟა-ფშაველასგან მიიღო. როგორც თავად იხსენებდა, „მთის არწივმა“ ძლიერი, დამსკდარი ხელი თავზე დაადო და პოეზიისკენ სავალი გზა დაულოცა.

1911 წლიდან პრესაში იბეჭდებოდა მისი ლექსები და წერილები. 1918 წელს პოეტი „ცისფერყანწელებს“ დაუახლოვდა. სწორედ ამ პერიოდს ემთხვევა ეფემია გედევანიშვილთან სასიყვარულო ურთიერთობის დასაწყისი.

ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი მურად მთვარელიძის მონაყოლიდან ირკვევა, რომ გოგლასა და ეფემიას თავიდან ბევრი წინააღმდეგობა შეხვდათ, თუმცა დიდი სიყვარული და მეგობრების თანადგომა სირთულეების დაძლევაში დაეხმარათ.

მომავალი მეუღლე, თავადური წარმოშობის ეფემია გედევანიშვილი გიორგიმ 1919 წელს, თავისი დის ოჯახში გაიცნო. ბედის ირონიით, ულამაზესი ქალიშვილი, რომელიც პირველი დანახვისთანავე გულში ჩაუვარდა, პოეტის დის მული აღმოჩნდა. როგორც ჩანს, ეფემიასაც მოეწონა ახალგაზრდა პოეტი, მაგრამ მისი მშობლები ამ ურთიერთობას სასტიკად ეწინააღმდეგებოდნენ. 
რასაკვირველია, გოგლა და ეფემია სისხლით ნათესავები არ იყვნენ, მაგრამ რაღაც ნათესაური კავშირი მაინც არსებობდა. ამიტომ ეფემიას მშობლები ქორწინებას არ თანხმდებოდნენ.

ტიციან ტაბიძის მეუღლის ნინოს მოგონებებში ვკითხულობთ: „პაოლოს ქორწინებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ მე და ტიციანმა განათლების კომისარიატში შევიარეთ, სადაც გიორგი ლეონიძე მუშაობდა. დერეფანი რომ გავიარეთ, ფანჯარასთან მტირალი გოგონა დავინახეთ. ტიციანს დავანახე. ეს ის გოგონაა, გოგლას რომ უყვარსო, მითხრა. გოგლასთან რომ შევედით, მაშინვე ისა ვკითხე, ფეფიკო რატომ ტიროდა-მეთქი. მის მშობლებს გაუგიათ, ერთმანეთი რომ გვიყვარს და ძალზე უკმაყოფილონი არიანო. თუ მართლა გიყვარს, ადექი და ჯვარი დაიწერე!… მოდი, დღესვე მოვიტაცოთ… მართლაც, ჩვენ ფეფიკო თავის მეგობართან წავიყვანეთ და დავმალეთ. ტიციანი ვახშმის გასაწყობად და სტუმრების დასაპატიჟებლად „ქიმერიონში“ გაიქცა. გოგლა და მე კი ბეჭდის საყიდლად გავვარდით ვერცხლის ქუჩაზე, მაგრამ, საუბედუროდ, ბეჭედი ვერსად ვიშოვეთ. მაშინ ჩვენი ბეჭდები შევთავაზე. გოგლამ და ფეფიკომ სიონში დაიწერეს ჯვარი ჩვენი ბეჭდებით. ჯვრისწერის შემდეგ „ქიმერიონში“ მივედით ეტლით, ჩამოსვლისთანავე ახლად დაქორწინებულთ ბეჭდები მოვხსენით და მეეტლეს მივეცით, რადგან ფული არ გვქონდა. მერე ეს მეეტლე ერთი თვე დაგვდევდა, რომ ბეჭდები გამოგვესყიდა...“ 

წყვილისთვის ჯვარი მაშინდელ კათოლიკოს-პატრიარქ ლეონიდეს სიონის ტაძარში დაუწერია. ქორწილი კი ცისფერყანწელებს „ქიმერიონში“ გადაუხდიათ. საქორწინო სუფრას პაოლო იაშვილი თამადობდა, ხოლო სუფრაზე საქართველოს ბულბული ვანო სარაჯიშვილი მღეროდა.

ყველა დაბრკოლებისა და წინააღმდეგობის გადალახვის შემდეგ ლეონიძეების მშვენიერი ოჯახი შეიქმნა, რომელიც მეგობრობის ერთგვარ კერად იქცა. აქ ხშირად იკრიბებოდნენ პოეტები და მწერლები. სტუმრები დიდ ყურადღებას გრძნობდნენ გოგლას მშვენიერი მეუღლისგან. თავის მოგონებებში შალვა აფხაიძე წერს: „გიორგი ხშირად მეტყოდა, წამოდი, ვისადილოთო. წავყვებოდი შინ და იწყებოდა ფეფიკოს ფაციფუცი. ჩემი მეგობრობა ამ მხრივ მეტ ჯაფად აწვებოდა დიასახლისს. ის დრო წარმტაცი და ნათელი იყო“.
1931 წელს ცისფერყანწელთა ჯერ ისევ ბედნიერ საძმოს განსაკუთრებით ძვირფასი მეგობარი ბორის პასტერნაკი სტუმრობდა. რუსი პოეტი აღფრთოვანებული დარჩა გოგლას მეუღლის შინაგანი სამყაროთი და მშვენიერებით, რადგან კარგად ხედავდა, რომ ეფემია, ერთი მხრივ, განასახიერებდა ბრძენ, ლამაზ, ზრდილობიან და პატიოსნებით აღსავსე ქართველ ქალს, ხოლო, მეორე მხრივ, ის იყო ცოლი გამოჩენილი პოეტისა და მზად იყო, ეკეთებინა ყველაფერი, რაც მის მეუღლეს სახელსა და დიდებას მოუტანდა. 1945 წლის 1-ელ ნოემბერს ტიციან ტაბიძისთვის გამოგზავნილ ბარათში პასტერნაკი საქართველოში გატარებულ ზაფხულზე საუბრობს და განსაკუთრებული მოწიწებით ეფემიას იხსენებს. „გახსოვთ, წინა ღამე ლეონიძეებთან გავატარე. გადავწყვიტე, უკანასკნელი საღამო წყნარად გამეტარებინა, მაგრამ ძალით წამიყვანეს საგურამოში და თბილისში 3 საათზე დავბრუნდით. ცოცხალ-მკვდარი ჩავედი, მაგრამ მაინც კმაყოფილი ვარ. ეფემია ალექსანდრეს ასული ბევრს მღეროდა და ერთი მშვენიერი, ლაბირინთივით ჩახლართული მეგრული სიმღერა „ოუ ნანა“ მასწავლა. ახლა, როცა მანდ გატარებულ ორ კვირას, ეფემია ალექსანდრეს ასულს და თქვენ გიხსენებთ, სულ იმ სიმღერას ვღიღინებ“. 

ცნობილია, რომ გიორგი ლეონიძის შემოქმედებითი მუზა ქართველი მსახიობი და ულამაზესი ქალბატონი თამარ ციციშვილი იყო. 
სწორედ მასზე თქვა პოეტმა: „თუმც გლეხის ჩითში ის იმალება, / მაინც მიაგნებს პოეტის თვალი, / დგას სილამაზის გაბრწყინვალება / ხელში დამბაჩით თავადის ქალი“.პოეტის დამოკიდებულების შესახებ თამარ ციციშვილის ახლობლებმაც იცოდნენ. გოგლა ხშირად სტუმრობდა მსახიობის ოჯახს და მის მეუღლესთან დიმიტრი გედევანიშვილთან მეგობრობდა. შესაბამისად, ამ ურთიერთობაში დასაძრახი და მიუღებელი ვერაფერი იქნებოდა. მეცნიერის მონაყოლიდან ირკვევა, რომ თამარ ციციშვილის შთაგონებით შექმნილი ლექსებისგან განსხვავებით, ჩვენამდე ვერ მოაღწია ეფემია გედევანიშვილისთვის მიძღვნილმა გოგლას ლექსებმა.  

რაც შეეხება ულამაზეს მსახიობთან და ღირსეულ ადამიანთან თამარ ციციშვილთან გოგლას ურთიერთობას, თამარს ჰყავდა არაჩვეულებრივი ქმარი და შვილები. ის დიდი ოჯახის ღირსეული ქალბატონი ბრძანდებოდა. ცნობილია, რომ თამარ ციციშვილს თოლიას ეძახდნენ, გოგლას კი ბევრი ლექსი აქვს დაწერილი თოლიაზე. თუნდაც ეს: დაე, დაიწვას გულისფიცარი, / დარჩეს ნაცარი - სხვა რა ღონეა? / შენა ხარ ჩემი დასაფიცარი / ჩემს გულზე მქროლითეთრი თოლია! / თუ ვარ ზღვასავით აღვარებული, / მიტომ, რომ გული ტალღის ტოლია, / მეცავყოფილვარ შეყვარებული, / მეც მყვარებია, მეც მითრთოლია!

მაგრამ ეს არ იყო მიჯნურობა. მსახიობი პოეტის შემოქმედებითი მუზა იყო და ჩვენ ასეთი არაერთი მაგალითი ვიცით.  არსებობს ნათია მეგრელიშვილის მშვენიერი წიგნი „მოდი, გეძახი ათას წლის მერე“, რომელშიც ამ თემაზეც არის საუბარი. წიგნში მსახიობის და პოეტის ოჯახის წევრები და ახლობლები ერთხმად ამბობენ, რომ ეს იყო შემოქმედებითი ურთიერთობა, რომელიც ნებისმიერ პოეტს სჭირდება. თამარ ციციშვილის შვილები სხვადასხვაგვარად აღიქვამდნენ გოგლას მითს: მანანა მშვიდად და რომანტიკულად, მიშიკო კი პირიქით, ამბობდა, - გოგლას ვერ ვიტანდი. აბა, წარმოიდგინე, რომ დედას ვიღაც ეარშიყებაო. ეს, რა თქმა უნდა, ხუმრობით. 

რაც შეეხება ეფემიასთვის მიძღვნილ ლექსებს, 1936 წელს გიორგი ლეონიძემ სიჭაბუკეში დაწერილი ლექსები სათუთად შეკრიბა, მოზრდილ რვეულში გადაიტანა და ეფემიას უძღვნა. უცნობია, სად და რა ვითარებაში, მაგრამ სამწუხაროდ, ეს რვეული ოჯახიდან დაიკარგა, ამიტომ ეფემიასთვის მიძღვნილი ლექსები აღარ გვაქვს. თუმცა, ცნობილია, როგორ ეძვირფასებოდა პოეტს ყველაფერი, რაც ეფემიასთან აკავშირებდა. პოეტის მეუღლე სოფელი გოროვანიდან იყო. მკვლევარი მარკოზაშვილი იხსენებს: ერთხელ გოგლამ მცხეთაში წაიყვანა მხატვარი უჩა ჯაფარიძე და დაახატინა სახლი, სადაც ახალგაზრდობის დროს ეფემიას ხვდებოდა. 
სურათს პოეტმა ასეთი წარწერა გაუკეთა: „ვუძღვნი ჩემს მეგობარ ფუფუცის 1919-20 წლების სამახსოვროდ და მოსაგონებლად ჩემ მიერ საგანგებოდ დაკვეთილ სურათს. გოგლა, 2 აპრილი, 1943 წელი.“ 
აღსანიშნავია, რომ დედისეულ პატარძეულთან ერთად, პოეტი არც ამ ადგილს ივიწყებდა და ყოველთვის ადიოდა. როცა ეფემია გარდაიცვალა და მისთვის საფლავის ადგილის შერჩევაზე ბჭობდნენ, გადაწყდა, რომ ის უნდა დაკრძალულიყო პატარძეულში, იმ სახლის ეზოში, სადაც გიორგი ლეონიძე გაიზარდა.

გიორგი ლეონიძე 1966 წლის 9 აგვისტოს გარდაიცვალა. მისი შვილიშვილი გიორგი ქავთარაძე იხსენებს: „ბაბუა 67 წლის ასაკში გარდაიცვალა. ეს ყველასთვის მოულოდნელი იყო, რადგან სიცოცხლის ბოლო წლებში საკმაოდ აქტიური გახლდათ. ავადმყოფობამდე ერთი კვირით ადრე ნიკო ბერძენიშვილის იუბილეზე სიტყვით გამოვიდა. ჯანმრთელი კაცი იყო, არაფერი აწუხებდა. როდესაც ავად გახდა, „ლეჩკომბინატში“ დავაწვინეთ. შემდეგ გვთხოვა, წყნეთის აგარაკზე წაგვეყვანა. ალბათ, წინათგრძნობა ჰქონდა და სახლში მშვიდად უნდოდა ბოლო დღეების გატარება. გარდაცვალებამდე რამდენიმე დღით ადრე ოთახში, სადაც იწვა, ბოძი გაიბზარა. ალბათ, ესეც რაღაცის მანიშნებელი იყო...“

დღემდე უცნობია, ვის უძღვნა გიორგი ლეონიძემ  მეუღლის ეფემია გედევანიშვილის სოფელში, ხალხური ლექსის მოტივებზე შექმნილი ულამაზესი ლექსი „ყივჩაღის პაემანი“

ყორღანებიდან გნოლი აფრინდა,ყაბარდოს ველი გადაიარა,ისევ აღვსდექი! მუხრანის ბოლოსჩასაფრებული ვსინჯავ იარაღს.

ქსანზედ, არაგვზედ ისევ ჰყვავიანხოდაბუნები თავთუხებისა,შენი ტუჩებიც ისე ტკბილია,როგორც ბადაგი დადუღებისას.

ხოხბობას გნახე, მიწურვილ იყოროცა ზაფხული რუსთაველისა,ნეტამც ბადაგი არ დამელიადა იმ დღეს ხმალი არ ამელესა!

ტრამალ და ტრამალ გამოგედევნე, შემოვამტვერე გზები ტრიალი,მცხეთას ვუმტვრიე საკეტურები,ვლეწე ტაძრები კელაპტრიანი!

მაგრამ თვითონაც დაილეწება,დაბადებულა ვინც კი ყივჩაღად, მუზარადიან შენს ქმარს შემოვხვდი,თავი შუაზე გადამიჩეხა!

მოდი, მომხვიე ხელი ჭრილობას,ვეღარა გხედავ, სისხლით ვიცლები...როგორც საძროხე ქვაბს ოშხივარი,ქართლის ხეობებს ასდის ნისლები...

მოდი! გეძახი ათას წლის მერე,დამნაცროს ელვამ შენი ტანისა;ვარდის ფურცლობის ნიშანი არიდა დრო ახალი პაემანისა!..

წ ყ ა რ ო

გაგრძელება

გალაკტიონი და კონსტანტინე თურმე წაღვერში ისვენებდნენ. ყოველდღე კონსტანტინე გალას ასე ესალმებოდა:
- გამარჯობა ლომო!
გალა პასუხობდა:
- გაგიმარჯოს ვეფხვო!
ასე გრძელდებოდა კარგახანს. მოსწყინდა კონსტანტინეს ვეფხვობა. სულ ეს რატომ უნდა იყოს ლომიო და ერთ მშვენიერ დილას ასე მიესალმა:
- გამარჯობა ვეფხვო!
გალაკტიონმა უპასუხა:
- გაგიმარჯოს კოწია!

გაგრძელება

როგორ შევქმნათ რესურსი

გაგრძელება